Robert Higgs(geboren 1944)

Amerikaanse econoom en historicus, expert in Crisis Theory

Robert Higgs ontdekte het geheim dat politici het liefst verborgen houden: crises zijn hun beste vrienden. Terwijl gewone mensen denken dat overheden groeien door democratische keuzes en maatschappelijke behoeften, toonde deze economisch historicus aan dat de staat vooral groeit door rampen uit te buiten. Zijn 'crisis theory' verklaart waarom overheden na elke crisis groter blijven dan ervoor — het ratchet effect dat vrijheid langzaam maar zeker wegknabbelt.

Higgs combineert de scherpte van een detective met de geduld van een historicus. Hij doorploegde decennia aan overheidsdata en ontdekte een patroon dat zo voor de hand ligt dat het bijna niemand was opgevallen: crises rechtvaardigen altijd meer staatsmacht, maar die macht verdwijnt nooit helemaal wanneer de crisis voorbij is. Elke oorlog, elke depressie, elke pandemie laat de staat groter achter.

Crises maken de staat sterker

Higgs toonde aan dat overheden crises gebruiken als hefbomen om hun macht uit te breiden. Tijdens de Eerste Wereldoorlog groeide de Amerikaanse federale overheid explosief — inkomstenbelasting, dienstplicht, prijscontroles, propaganda-afdelingen. Na de oorlog kromp de overheid wel, maar bleef veel groter dan in 1914. Hetzelfde patroon herhaalde zich tijdens de Grote Depressie en de Tweede Wereldoorlog. Elke crisis laat een permanente uitbreiding van staatsmacht achter.

Regime uncertainty verklaart economische stagnatie

Waarom duurde de Grote Depressie zo lang ondanks alle overheidsprogramma's? Higgs ontwikkelde het concept 'regime uncertainty': ondernemers investeren niet wanneer ze niet weten welke regels de overheid morgen gaat verzinnen. Het New Deal creëerde niet vertrouwen maar onzekerheid — niemand wist welke industrie de volgende zou zijn die genationaliseerd of zwaar gereguleerd zou worden. Pas toen de oorlog eindigde en het New Deal-experiment stopte, begonnen bedrijven weer te investeren.

De oorlogsmachine voedt zichzelf

Higgs analyseerde hoe oorlogen blijvende institutionele veranderingen creëren. Het militair-industrieel complex, de nationale veiligheidsstaat, de presidentiële oorlogsmachten — allemaal erfenissen van 'tijdelijke' oorlogsmaatregelen die nooit werden teruggedraaid. Elke militaire interventie rechtvaardigt de volgende en vergroot de bureaucratie die van conflict leeft.

Crisis and Leviathan

Zijn meesterwerk Crisis and Leviathan (1987) is een forensisch onderzoek naar hoe de Amerikaanse overheid groeide van 1900 tot 1985. Higgs toont aan dat staatsgroei geen geleidelijk democratisch proces is, maar een reeks van crisis-gedreven sprongen. "Big crises almost always beget big government," schreef hij, en de data bewijzen zijn gelijk. Elke grote crisis — oorlog, depressie, terrorisme — wordt gebruikt om overheidsinterventie te rechtvaardigen die nooit volledig wordt teruggedraaid.

Het boek introduceert het ratchet effect: tijdens crises draait de overheid de kraan van staatsmacht wijd open, maar na de crisis draait hij hem nooit helemaal dicht. Wat begint als 'tijdelijke noodmaatregelen' wordt de nieuwe normale. Grondwettelijke beperkingen worden opgerekt en herstellen zich zelden volledig.

Waarom Higgs vandaag cruciaal is

Stel je voor dat Higgs in maart 2020 naar de Nederlandse televisie had kunnen kijken. Hij zou zijn eigen theorie in real-time hebben zien bevestigen: een gezondheidscrisis die binnen weken leidde tot de grootste uitbreiding van overheidsmacht sinds de Tweede Wereldoorlog. Lockdowns, reisverboden, bedrijfssluitingen, QR-codes — allemaal 'tijdelijke' maatregelen die de overheid nieuwe instrumenten gaven om het dagelijks leven te controleren.

Higgs voorspelde dat moderne overheden elke crisis zouden gebruiken om hun macht uit te breiden. COVID-19, klimaatverandering, terrorisme — elke dreiging rechtvaardigt meer surveillance, meer regelgeving, meer controle. Zijn werk toont dat dit geen onvermijdelijk proces is, maar een bewuste strategie die doorbroken kan worden door crises niet als excuus voor meer staatsmacht te accepteren.

De volgende keer dat politici beweren dat een crisis 'tijdelijke' uitbreiding van hun macht rechtvaardigt, denk dan aan Robert Higgs: crises gaan voorbij, maar staatsmacht blijft.