Milton Friedman(1912–2006)

Nobelprijswinnaar, monetarist, en een van de invloedrijkste economen van de 20e eeuw die de vrije markt weer respectabel maakte

Milton Friedman was de academische econoom die het voor elkaar kreeg om complexe economische theorie toegankelijk te maken voor gewone mensen. Als professor aan de University of Chicago en later aan Stanford, slaagde hij erin de Keynesiaanse consensus te doorbreken die sinds de jaren dertig de economische wetenschap domineerde. Friedman toonde aan dat overheidsingrijpen vaak meer kwaad dan goed doet, en dat de vrije markt een krachtigere motor is voor welvaart dan welke planning ook.

Zijn invloed was zowel intellectueel als praktisch. Friedman inspireerde niet alleen generaties economen, maar ook politici en beleidsmakers wereldwijd. Van de afschaffing van de dienstplicht tot de introductie van schoolvouchers — zijn ideeën werden daadwerkelijk beleid.

Belangrijkste ideeën

Monetarisme

Friedman toonde aan dat inflatie "altijd en overal een monetair fenomeen" is. Centrale banken, niet marktfalen, zijn verantwoordelijk voor de meeste economische crises.

"Inflation is always and everywhere a monetary phenomenon."

Vrije keuze

Mensen zijn beter in staat hun eigen leven in te richten dan bureaucraten. Friedman pleitte voor systemen die keuzevrijheid maximaliseren, van onderwijs tot pensioenen.

Beperkte overheid

De overheid moet zich beperken tot het handhaven van eigendomsrechten en contracten. Alle andere functies kunnen beter door de markt worden vervuld.

Negatieve belasting

In plaats van een complex systeem van uitkeringen, stelde Friedman een negatieve inkomstenbelasting voor: een elegant systeem dat armoede bestrijdt zonder de werkprikkels weg te nemen.

Flexibele wisselkoersen

Friedman voorspelde de ineenstorting van het Bretton Woods-systeem en pleitte voor zwevende wisselkoersen, die automatisch handelsbalansen corrigeren.

Capitalism and Freedom (1962)

Een heldere uiteenzetting van hoe economische en politieke vrijheid met elkaar samenhangen

Dit boek maakte Friedman tot een publiek intellectueel. Hij legt uit waarom kapitalisme niet alleen efficiënt is, maar ook noodzakelijk voor politieke vrijheid. Economische macht moet verspreid zijn, anders concentreert politieke macht zich in handen van weinigen.

Kernpunten uit Capitalism and Freedom

• Economische vrijheid = politieke vrijheid
  Landen met vrije markten hebben meestal ook democratische instellingen. Economische concentratie leidt tot politieke tirannie.

• Concurrentie beschermt consumenten
  Monopolies ontstaan door overheidsingrijpen, niet door marktfalen. Vrije concurrentie is de beste bescherming tegen uitbuiting.

• Onderwijs via vouchers
  Ouders moeten kunnen kiezen welke school hun kinderen bezoeken. Concurrentie tussen scholen verbetert de kwaliteit van onderwijs.

• Geen minimumlonen
  Minimumlonen kosten werkgelegenheid, vooral voor laaggeschoolden. De markt bepaalt lonen efficiënter dan politici.

• Liberale immigratie
  Vrije beweging van mensen verhoogt de welvaart, net als vrije beweging van goederen en kapitaal.

Free to Choose (1980)

Een televisieserie en boek die miljoenen mensen introduceerde tot vrije-markteconomie

Samen met zijn vrouw Rose maakte Friedman economie toegankelijk voor het grote publiek. Het boek en de bijbehorende tv-serie toonden concrete voorbeelden van hoe overheidsinterventie gewone mensen schaadt en hoe de vrije markt wel werkt.

Belangrijkste thema's

• De kracht van prijzen
  Prijzen coördineren de activiteiten van miljoenen mensen zonder dat iemand de leiding hoeft te nemen.

• De wet van onbedoelde gevolgen
  Overheidsprogramma's bereiken zelden hun bedoelde doelen en hebben vaak tegengestelde effecten.

• Spontane orde
  Complexe economische systemen ontstaan spontaan uit individuele keuzes, niet uit planning.

• Geschiedenis van overheidsfalen
  Van de Amerikaanse Depressie tot de oliecrises — overheidsinterventie verergert economische problemen.

Waarom Friedman vandaag nog relevant is

Zijn monetaire analyse helpt bij het begrijpen van inflatie, centrale bankbeleid en cryptocurrencies.

Zijn pleidooi voor keuzevrijheid is actueel in debatten over onderwijs, zorg en pensioenen.

Zijn waarschuwingen over de gevolgen van overheidsinterventie worden bevestigd door moderne voorbeelden van beleidsmislukking.

Friedman combineerde rigoureuze wetenschap met heldere communicatie — een voorbeeld voor economen die de vrije markt willen verdedigen.