Een warmtepomp tegen de logica
Alsof een zweterige klas het gevolg is van de zon — en niet van decennia staatsmonopolie. De NOS plaatst de hitte als een natuurverschijnsel dat slechts door centrale coördinatie, budgettering en 'actielijnen' te temmen valt. Als een tropische storm die alleen het ministerie van Onderwijs begrijpt.
In een land waar thermostaten automatisch op 19 graden springen zodra de minister een zin uitspreekt, is het opmerkelijk hoe moeilijk het blijkt om klaslokalen koel te houden. De NOS brengt ons in juli het nieuws dat kinderen zitten weg te smelten in leslokalen van 35 graden. Ouders maken zich zorgen, docenten vallen uit, en het antwoord is… een aanvalsplan. Natuurlijk. Van €1,9 miljard. Maar dat "moet nog gefinancierd worden".
In dit toneelstuk is de hitte de schurk, het ministerie de held en de belastingbetaler de decorbouwer.
Wat ontbreekt, is een eenvoudige vraag: waarom hebben scholen dit probleem niet allang zelf opgelost? Het antwoord is even saai als schurend: omdat ze het niet mogen. In Nederland is het onderwijs eigendom van de overheid, direct of via verstrengelde subsidiestructuren. Een school kan niet zelf besluiten om te investeren in zonwering, een split unit of zelfs een architect die weet hoe je luchtdoorstroming plant — tenzij het past binnen een beleidskader, een meerjarenvisie en een duurzaamheidsnorm.
De gecentraliseerde gijzeling van onderwijs
Ron Paul had dit treffend omschreven als de "gecentraliseerde gijzeling van ouderlijke verantwoordelijkheid". Ouders mogen hun kinderen wel naar school brengen, maar niet kiezen wie lesgeeft, hoe het gebouw eruitziet, of hoe het beheerd wordt. Alles is genivelleerd tot de gemiddelde bureaucratische optie — traag, inefficiënt, maar wel volgens de juiste richtlijnen.
Walter Block zou hier de logica omdraaien: stel je voor dat klaslokalen supermarkten waren. Zou de Aldi wachten op Rijksbudget voor klimaatbeheersing? Zou de Jumbo de ramen openzetten omdat Den Haag nog geen geld heeft overgemaakt? Natuurlijk niet. In een vrije markt creëert concurrentie onmiddellijke prikkels om omstandigheden te verbeteren — juist in de zomer. Airco's zouden een investering zijn, geen subsidiepost.
Maar in het staatsmodel is er geen klant — alleen een belastingplichtige. En dus wacht men. Niet op verkoeling, maar op het formulier voor verkoeling.
De egalitaire hittehel
"Government intervention creates dependency and destroys initiative — that's why nothing gets done until there's a crisis, and even then, the solution is another layer of control." — Ron Paul, Liberty Defined (2011)
De ironie is compleet wanneer we lezen dat scholen 'tips' krijgen: ramen open, water uitdelen. Alsof het 1923 is en we op veldbedden slapen in de open lucht. De ware tragedie is dat dit alles wordt gebracht als 'de beste optie binnen de huidige realiteit', in plaats van wat het is: het logische gevolg van een systeem waarin verantwoordelijkheid is vervangen door subsidie-afhankelijkheid.
In een vrije samenleving zouden scholen zélf eigenaar zijn van hun gebouwen, vrij om leveranciers te kiezen, installaties aan te brengen en ouders te overtuigen met kwaliteit — niet met beleidsnotities. De ongelijkheid die dan zou ontstaan, ja, die zou er zijn. Maar ze zou tijdelijk zijn en leiden tot verbetering. In plaats daarvan hebben we een egalitaire hittehel die iedereen gelijkmatig uitput.
Dat men oprecht denkt dat de oplossing ligt in nóg meer centrale coördinatie is een symptoom van de intellectuele hitte waaraan dit systeem al decennia lijdt.
Slot
De overheid vraagt zich af hoe we de klas kunnen koelen, terwijl ze zelf de ramen heeft dichtgetimmerd.