De democratie als paspoortloket

De NOS bericht over een Italiaans referendum waarin werd voorgesteld om kinderen van immigranten al op twaalfjarige leeftijd de Italiaanse nationaliteit te geven, in plaats van pas op hun achttiende – op voorwaarde dat zij vijf jaar onderwijs in Italië hebben gevolgd. De NOS presenteert deze volksraadpleging als een goedbedoelde maar jammerlijk mislukte poging van de overheid om modern en inclusief te zijn – alsof het probleem niet het systeem zelf is, maar slechts het lage opkomstpercentage.

In Italië zijn de mensen massaal thuisgebleven om een morele vraag niet te beantwoorden. Of eigenlijk: ze moesten stemmen over of kinderen van immigranten "sneller" staatsburger mochten worden. Niet of ze mensen zijn. Niet of ze individuele rechten hebben. Maar of de staat nu of later hun bestaan wil erkennen. De vraag werd dus niet gesteld aan de betrokkenen zelf, maar aan de meerderheid. In een stemhokje. Door burgers die zélf ooit toevallig als baby een stempel kregen van dezelfde staat die ze nu anderen misgunnen. Wat een wonderlijke constructie, dat mensenrechten pas ingaan zodra genoeg andere mensen daar ja tegen zeggen.

Het NOS-artikel beschrijft het allemaal met een soort trieste objectiviteit. Het referendum haalde niet de opkomstdrempel van 50%. Jammer, want dan was de wet "verbindend" geweest. En dus gaat alles terug naar de status quo: langdurig verblijf, een Italiaanse schoolafstudeerperiode, geduld, bureaucratie – en vooral: wachten op toestemming. Het idee dat mensen zélf eigenaar zijn van hun leven komt niet eens in beeld. Het draait om nationaliteit, paspoorten, documenten en procedures. Het individu als aanvraagformulier.

Het meest perverse is misschien nog de framing. De hervorming wordt "progressief" genoemd. Alsof het een stap voorwaarts is om het moment waarop de staat een persoon als mens erkent een paar jaartjes naar voren te schuiven. Een morele overwinning! De keuze die je krijgt in deze zogenaamde vooruitgang: worden erkend op je achttiende of op je twaalfde. Alsof vrijheid een voordeelregeling is met verschillende inlooptijden.

Ayn Rand zou haar hoofd schudden: de rechten van de mens als collectief onderhandelingsthema. Als de meerderheid het wil, mag je meedoen. Zo niet: wacht op je beurt. Dat is geen rechtsorde, maar een loterij met bureaucratische cijfertjes. En iedereen doet mee. Behalve deze keer dan, want de opkomst was te laag. Dus werd er niet eens geloot. Alsof de afwezigheid van stemmen het probleem is, en niet het idee dat stemmen nodig is om het bestaan van anderen te legitimeren.

De tragedie is niet dat de Italianen niet zijn gaan stemmen. De tragedie is dat ze überhaupt moesten stemmen.

Een vrije samenleving vraagt niet: hoe snel geven we iemand het paspoort dat hun bestaan legitimeert? Maar: waarom is zo'n paspoort überhaupt nodig om je leven te leiden? Spooner zou zeggen: omdat de staat nooit gebouwd is om mensen te dienen, maar om ze te bezitten. Rand zou eraan toevoegen: en omdat te veel mensen liever in kuddeverband leven dan verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen morele keuzes.

Het echte referendum is dus al geweest – en niemand heeft ervoor hoeven stemmen. De uitslag is al decennia geleden vastgesteld: de staat beslist wie jij bent, hoe jij leeft, en of jij meetelt. Je mag alleen nog zeggen wanneer. Mits op tijd ingestuurd, met geldige legitimatie.

Misschien is het tijd om het stemhokje te verlaten. En gewoon mens te zijn.